Een blik over de grens naar een symboolstad Berlijn

Mag ik eens wegstappen van de Merelbeekse of Belgische politiek en u even kort meenemen op reis? Martine en ik zijn dit jaar wegens corona niet op vakantie geweest, zoals ongetwijfeld velen onder u, maar we zijn wel net terug van een vijfdaags bezoek aan Berlijn, een stad die als een feniks uit de as is gerezen.

De Duitse staatsschuld bedroeg slechts 59,8% van het BBP in 2019

Wat een land kan doen met een evenwichtige begroting is overduidelijk wanneer u Berlijn bezoekt.  Deze stad bouwt en bouwt en spendeert honderden miljoenen aan de heropbouw van haar patrimonium. Rik Tyrions, de vroegere radioreporter, die een reisgezel was op deze uitstap, bezocht vroeger drie tot viermaal per jaar Berlijn, maar was nu, wegens corona, al twee jaar niet meer in de stad geweest. Rik stond zelf met wat ongeloof te kijken naar alle veranderingen die er in die tijd gerealiseerd werden.

Het Berliner Stadtsschloss, ooit gebouwd door de Brandenburgse keurvorsten en in 1871 omgevormd tot de keizerlijke residentie, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd en in 1950 op bevel van de DDR leiders opgeblazen. Zij bouwden er een wansmakelijk Palast der Republic dat na de hereniging in 2008 op zijn beurt werd afgebroken. Vandaag is het oorspronkelijk kasteel in al zijn pracht en glorie opnieuw opgebouwd maar met een moderne bestemming waaronder een deel van de Humboldt universiteit. Het prijskaartje van 600 miljoen euro past heel netjes in de Duitse begroting.

Berlijn is een afwisseling van hypermoderne, prachtige functionele en gerestaureerde of heropgebouwde historische gebouwen, waarbij men soms oude delen, zwaar beschadigd door kogelinslagen, heeft laten bestaan en daardoor een sterke visuele indruk creëert over hoe deze stad heeft geleden maar toch als een feniks is herrezen. 

Een symbool voor de democratie

Een ander gebouw met een opmerkelijke geschiedenis is de Reichstag. Gebouwd in de 19e eeuw en in gebruik genomen in 1894 was het een prille maar nog zeer zwakke start van de democratie in het toenmalige Duitse keizerrijk. Toen na de nederlaag in 1918 de keizer verbannen werd, startte de echte democratische werking in de Weimar republiek maar onder moeilijke omstandigheden, veroorzaakt door het Verdrag van Versailles. Ook de grote versnippering van de politieke partijen bemoeilijkte de regeringsvormingen en het parlementaire werk en de doodsteek kwam er in 1933 met de brand in het gebouw en Hitler die daarbij de absolute macht greep.

Na de oorlog werd het gebouw, dat in West-Berlijn staat, gerestaureerd maar het was pas in 1990, na de hereniging dat de Reichstag opnieuw het parlementsgebouw werd van gans Duitsland. Architect Norman Foster verfraaide het gebouw en wij hadden het genoegen het te kunnen bezoeken, lekker te eten in het uitstekende restaurant om daarna te genieten van het spectaculaire uitzicht vanop de nieuwe koepel. Je moet ervoor wel bereid zijn dezelfde veiligheidscontroles te ondergaan als op een luchthaven, maar het is de inspanning waard.

De Reichstag, waar vandaag de Bundestag vergadert, is het symbool van een sterke democratie met een uitgekiend kiessyteem. Iedere Duitser heeft twee stemmen, één stem voor een kandidaat uit zijn/haar district volgens het meerderheidsstelsel en een tweede stem voor een partij in een systeem van evenredige verdeling. Er is een kiesdrempel van 5% net zoals bij ons, maar wanneer in drie districten de kandidaat van een partij die de kiesdrempel niet haalde, toch verkozen geraakt, krijgt die partij haar procentuele zetels. Daardoor is het aantal parlementsleden in Duitsland ook variabel en zijn er na de laatste verkiezingen 735 leden, waaronder 39 van Die Linke, die procentueel de kiesdrempel niet haalde, maar wel drie rechtstreekse verkozenen had.

Berlijn is ook een stad die heel bewust en aangrijpend met haar verleden omgaat. Voor het parlementsgebouw staat een monument ter nagedachtenis van de 96 parlementsleden die door de nazi’s vermoord werden tussen 1933 en 1945.

Een stad getekend door fascistische en communistische littekens

De geschiedenis van Berlijn heeft twee zeer tegengestelde gezichten. De Pruisische keurvorst Frederik De Grote heeft van Berlijn een flamboyante hoofdstad gemaakt met een prachtig patrimonium aan gebouwen en kunstcollecties. De Pruisische militaire macht heeft in de 19e eeuw tweemaal Franse agressors, Deense invallers en Oostenrijk-Hongarije verslagen waarna de Zegetoren werd gebouwd en Berlijn een succesvolle hoofdstad werd in Europa. In de 20e eeuw keerde dit beeld kompleet. De nederlaag van 1918, de machtsgreep door de nationaal socialisten met zeventien jaar onmenselijk beleid en een tweede nederlaag in een wereldoorlog, werden gevolgd door een opsplitsing van Berlijn, alsmede van het ganse land waarbij een communistische dictatuur in de DDR en Oost-Berlijn de bevolking verder gedurende vierenveertig jaar terroriseerde. Het symbool van deze onmenselijke onderdrukking was de 160 km lange muur, gebouwd in 1961 en omver gehaald in 1989 en waarvan inmiddels een aantal stukken opnieuw zijn opgebouwd als herinnering aan die barre tijden.

Berlijn verrees uit deze as van terreur en schaamte maar wist de littekens ervan mooi  te verwerken zodat naast de grandeur van het 21e eeuwse Berlijn ook voortdurend herinnerd wordt aan de zeer zwarte bladzijden van de geschiedenis in de 20e eeuw.

De Bebelplatz waar op 10 mei 1933 de nazi’s 20.000 boeken verbrandden heeft vandaag een discreet maar treffend monument en de tekst "Das war ein Vorspiel nur, dort
wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen.”

Zoals reeds gezegd heeft men bij de restauratie van heel wat gebouwen delen bewaard met de kogelinslagen van de strijd om Berlijn in 1945.

Er zijn ook op heel wat plaatsen in Berlijn aangrijpende monumenten die getuigen van de jodenvervolgingen en de holocaust maar dit verdient een apart hoofdstuk.

Een absoluut dieptepunt in de menselijkheid, de holocaust

We kennen het allemaal, we worden er regelmatig aan herinnerd op allerhande manieren en daardoor worden we er ook soms een beetje minder gevoelig voor, maar Berlijn is een stad waar de confrontatie zo hard is dat het diep pijn doet en dat is maar goed.

Doorheen de stad vind je kleine en grotere monumenten zoals het standbeeld van twee opgewekte kinderen die met een koffer in de hand één richting uitgaan en daarachter twee kinderen die bedroefd de andere kant uitgaan en een lege koffer en een lege vioolkast achterlaten. Het symboliseert de joodse kinderen die het geluk hadden op tijd Duitsland te kunnen verlaten en naar een nieuwe toekomst vertrokken tegenover de kinderen die dat geluk niet hadden en zouden gedeporteerd worden naar de kampen.

Op de plaats waar joodse mensen werden samengebracht voor hun vertrek naar de kampen staat een stalen spoorwegwagon met daarin arduinen blokken, ieder voorzien van een nummer. Het symboliseert de plaats waar deze slachtoffers hun identiteit vervangen werd door een nummer zoals dat gebeurde in de diabolische efficiëntie van de nazistrategie.

De villa aan de Wannsee waar op 20 januari 1942 een conferentie plaats had met een aantal topambtenaren van het naziregime is nog zo een plaats waar je koud van wordt. Op twee uur tijd werden de nodige afspraken gemaakt om elf miljoen Europese joodse mensen op een logistiek efficiënte manier te deporteren naar de vernietigingskampen, waarna het gezelschap zich liet vergasten op koffie en taart.

Wat je absoluut moet bezoeken in Berlijn is het Jüdisches Museum, een zeer bijzonder architectonische realisatie van Daniel Libeskind. Het vertelt het, vaak onvoldoende gekend, verhaal van de joden in Europa en in het bijzonder in Berlijn. Wist u dat tweeduizend jaar geleden in Keulen, toen Colonia Agrippina, de eerste joodse migranten zich in het Germaanse gebied vestigden? Het museum evoceert uiteraard ook wat Duitse joden hebben meegemaakt in de nazitijd. Zo is er een gang die leidt naar een ‘nieuwe wereld’, symbool van zij die wisten te vluchten en ergens ter wereld een nieuw leven opbouwden. Je komt in deze ‘nieuwe wereld’ in een ruimte waar je zelf je oriëntatie en evenwicht verliest. Een andere gang leidt naar een donkere hoge kamer met een zwak licht, onbereikbaar hoog, symbool voor de kampen waar je kans op overleven onbereikbaar ver en klein was.

Het is een museum waar je niet alleen informatie krijgt maar ook fysisch situaties aanvoelt waardoor het een sterke emotionele ervaring is.

Ga naar Berlijn en ontwaak

Berlijn is dus een stad waar je prachtige gebouwen en musea kunt bezoeken, denk maar aan het Pergamonmuseum, maar ook een stad die je doet stilstaan bij de verschrikkingen van het fascisme en het communisme. Het is een stad die je doet nadenken.

Wij zien vandaag binnen de politiek voortdurend verschuivingen naar extremere vormen van zowel rechts als links en dat is niet ongevaarlijk. We zien ook binnen de EU spanningen toenemen tussen gemeenschappen, soms op religieuze basis, voornamelijk met mensen die moeite hebben met de scheiding tussen staat en godsdienst, maar ook migratie creëert spanningen. Het ontbreken van een verstandig migratiebeleid binnen de EU is bijzonder nefast. Met een goed doordacht migratiebeleid zou er een absolute meerderheid zijn van Europeanen die geen probleem zien in migratie. Echter door de wilde ongecontroleerde massamigratie is er een groeiende meerderheid van EU burgers die dit wel zien als een probleem. Wanneer we echter mensen als ‘een probleem’ gaan zien ontstaat er een uiterst gevaarlijke situatie. De nazi’s zijn er ooit in geslaagd om joodse, perfect geïntegreerde burgers die zichzelf als volwaardige Duitsers beschouwden te doen bekijken als probleemmensen met verschrikkelijke gevolgen.

De EU zou er daarom goed aan doen om zowel op het vlak van migratie als van godsdienstbeleving een doordachte evenwichtige visie te ontwikkelen, deze in een wetgeving te gieten en de nodige faciliteiten te ontwikkelen om de wetgeving te doen naleven. Dit niet doen is een vorm van schuldig verzuim.

Dit artikel is een persoonlijke opinie van de schrijver en is geen officieel N-VA partijstandpunt.